محمدرضا نوذری گیلان*
ایران، سرزمینی با تاریخ و فرهنگی چند هزارساله، همواره به واسطه هنر و موسیقی غنی‌اش شناخته شده است. موسیقی، به‌ویژه نواهای محلی، نه تنها ابزاری برای سرگرمی بلکه بخشی جدایی‌ناپذیر از هویت ملی و فرهنگی مردم ایران بوده است. هر نغمه، هر لالایی و هر ریتم محلی، بازتاب‌دهنده زندگی روزمره، باورها، شادی‌ها و غم‌های مردم، آیین‌ها و رسوم اجتماعی آن‌هاست. این نواها نه تنها حافظه تاریخی ما هستند، بلکه پلی میان نسل‌ها برقرار می‌کنند و هویت فرهنگی ایران را زنده نگه می‌دارند.
با این حال، بسیاری از نواهای سنتی و محلی ایران در حال فراموشی‌اند. لالایی‌های کهن مناطق مختلف، ترانه‌های محلی و ریتم‌های اصیل سازهای سنتی، به دلیل مهاجرت گسترده مردم به شهرها، جهانی‌شدن فرهنگ موسیقی، رواج موسیقی تجاری و صنعتی، و کم‌توجهی به آموزش موسیقی سنتی، به تدریج از حافظه جمعی ما محو می‌شوند. حتی در برخی مناطق زادگاهشان، این نواها به ندرت شنیده می‌شوند. برای مثال، سازهای بومی استان‌های جنوبی مانند بندرعباس و خوزستان، یا نغمه‌های کردی و لری، که زمانی در مراسم عروسی و جشن‌های محلی جاری بود، اکنون در خطر فراموشی قرار دارند.

نمونه‌های نواهای در حال فراموشی
موسیقی بومی استان‌های جنوبی ایران: در استان‌هایی مانند خوزستان و هرمزگان، سازهایی مانند «بمبک» و «سنتور» در حال فراموشی هستند. این سازها در گذشته در مراسم عروسی و جشن‌های محلی استفاده می‌شدند، اما امروزه کمتر شنیده می‌شوند.
موسیقی کردی و لری: نغمه‌های کردی و لری که در گذشته در مراسم عروسی و جشن‌های محلی جاری بود، اکنون در خطر فراموشی قرار دارند. این نواها بازتاب‌دهنده زندگی روزمره، باورها و فرهنگ مردم این مناطق بودند.
موسیقی بومی جزیره قشم: موسیقی بومی جزیره قشم که با استفاده از سازهایی مانند «بمبک» و «دهل» اجرا می‌شود، در حال فراموشی است. این موسیقی بخشی از هویت فرهنگی مردم قشم بوده و در مراسم مذهبی و جشن‌های محلی استفاده می‌شده است.

دلایل انقراض نواهای ایرانی
مهاجرت به شهرها: مهاجرت گسترده مردم از روستاها به شهرها باعث شده که بسیاری از نواهای محلی که در گذشته در مراسم و جشن‌های روستایی اجرا می‌شدند، فراموش شوند.
جهانی‌شدن فرهنگ موسیقی: با گسترش رسانه‌های جمعی و اینترنت، موسیقی‌های جهانی مانند پاپ و راک به سرعت در ایران رواج یافتند و باعث کاهش توجه به موسیقی‌های سنتی و محلی شدند.
رواج موسیقی تجاری و صنعتی: تولید انبوه موسیقی‌های تجاری و صنعتی که بیشتر بر اساس معیارهای بازار و سود اقتصادی تولید می‌شوند، باعث کاهش کیفیت و تنوع موسیقی در ایران شده است.
کم‌توجهی به آموزش موسیقی سنتی: نبود برنامه‌های آموزشی مؤثر در زمینه موسیقی سنتی و محلی، باعث شده که نسل‌های جدید با این نواها آشنا نشوند و آن‌ها را فراموش کنند.

راهکارهای حفظ و احیای نواهای ایرانی
ثبت و ضبط نواهای محلی: ایجاد مراکز و مؤسسات تخصصی برای ثبت و ضبط نواهای محلی و سنتی در مناطق مختلف کشور، می‌تواند به حفظ این نواها کمک کند.
توسعه آموزش موسیقی سنتی در مدارس و دانشگاه‌ها: گنجاندن آموزش موسیقی سنتی و محلی در برنامه‌های درسی مدارس و دانشگاه‌ها، می‌تواند نسل‌های جدید را با این نواها آشنا کند.
حمایت از هنرمندان محلی: فراهم کردن امکانات و حمایت‌های لازم برای هنرمندان محلی در زمینه‌های مختلف، می‌تواند به حفظ و احیای نواهای محلی کمک کند.
استفاده از رسانه‌ها و فناوری‌های نوین: استفاده از رسانه‌های جمعی، اینترنت و شبکه‌های اجتماعی برای معرفی و ترویج نواهای محلی، می‌تواند به گسترش آگاهی عمومی در این زمینه کمک کند.
برگزاری جشنواره‌ها و رویدادهای فرهنگی: برگزاری جشنواره‌ها و رویدادهای فرهنگی در مناطق مختلف کشور، می‌تواند فرصتی برای معرفی و اجرای نواهای محلی فراهم کند.
و اما در خاتمه؛ فراموش شدن نواهای ایرانی، صرفاً از دست دادن یک موسیقی نیست؛ بلکه از دست دادن بخشی از هویت ملی و تاریخی ماست. این نواها حامل خاطرات، احساسات و سبک زندگی مردمانی هستند که قرن‌ها بر این خاک زیسته‌اند. از دست دادن هر یک از این نواها، به معنای قطع بخشی از زنجیره فرهنگی و تاریخی ایران است.
برای مقابله با این بحران فرهنگی، اقدامات متعددی ضرورت دارد. ثبت و ضبط نواهای محلی، توسعه آموزش موسیقی سنتی، حمایت از هنرمندان محلی، استفاده از رسانه‌ها و فناوری‌های نوین، و برگزاری جشنواره‌ها و رویدادهای فرهنگی، از جمله اقداماتی هستند که می‌توانند به حفظ و احیای نواهای ایرانی کمک کنند.
ما به عنوان جامعه‌ای فرهنگی و هنردوست، مسئولیت داریم تا این گنجینه‌های صوتی را حفظ کنیم، نسل‌های آینده را با آن‌ها آشنا کنیم و مطمئن شویم که صدای سرزمینمان، با تمام رنگ‌ها و ریتم‌هایش، همچنان شنیده می‌شود.
*فعال رسانه‌ای